Οταν οι πολίτες μπήκαν στην αίθουσα σύνταξης.

αναδημοσίευση από την Καθημερινή

Καταγράφουν και σχολιάζουν την επικαιρότητα με το δυναμισμό ενός μαχητικού ρεπόρτερ. Τέσσερις πρωταγωνιστές της «δημοσιογραφίας των πολιτών» εξηγούν στο kathimerini.gr γιατί η θέση του θεατή δεν είναι πια αρκετή.   Του Χρήστου Σύλλα
syllas@kathimerini.gr

«Δεν μπορώ να είμαι παντού παρών αλλά, ναι, γράφω για τα δημόσια πράγματα και θέλω να συμμετέχουν και άλλοι ώστε να έχουμε σφαιρική πληροφόρηση». Τα λόγια αυτά θα μπορούσαν ιδανικά να ανήκουν σ' ένα σύγχρονο δημοσιογράφο της χώρας. Δεν ανήκουν όμως. Προέρχονται από τον 29χρονο Αντώνη, τεχνικό υπολογιστών, γνωστό στο Twitter και ως Μenacius. Ο Αντώνης έχει αρκετές φορές μεταδώσει (και σχολιάσει) με streaming από το κινητό του «ζωντανή» εικόνα από εργατικές, φοιτητικές και άλλες πορείες. Εκεί που δεν φτάνει η κάμερα ενός τηλεοπτικού καναλιού, εκεί που δεν θα γίνει ποτέ κάποιο ρεπορτάζ. «Θα συνεχίζω να 'ανεβάζω' πρωτογενές υλικό, αυτοχρηματοδοτούμενος, δηλαδή πληρώνοντας το Ιντερνετ», μας λέει.
Ο Aντώνης, μαζί με αρκετούς χρήστες των social media είναι μέρος της «δημοσιογραφίας των πολιτών». Ο θεωρητικός των media Jay Rosen το έχει πει εύστοχα: «οι πολίτες που κάνουν δημοσιογραφία είναι αυτό που αποκαλούσαμε πριν ΄το κοινό'». Σήμερα βέβαια, το οικοσύστημα των media έχει αλλάξει. Ιδίως με την υπόθεση του Wikileaks, η ελεγκτική εξουσία της παραδοσιακής δημοσιογραφίας (watchdog journalism) μετατοπίζεται. Στο νέο μοντέλο που αναδεικνύεται (watchdog web) οι δημοσιογράφοι αποτελούν μόνο ένα τμήμα του «ελέγχου της εξουσίας». Το υπόλοιπο είναι (και) «δουλειά» των πολιτών.
«Νομίζω ότι ο όρος ΄δημοσιογραφία των πολιτών' δεν περιγράφει ακριβώς τη διάδοχη κατάσταση», θα μας πει ο Στράτος Σαφιολέας (stratosathens), υπεύθυνος διεθνούς Τύπου για τη διεκδίκηση των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2018 από τη Νότια Κορέα και εξαιρετικά 'ενεργός' στα social media. Εξηγεί: «Έχω δουλέψει πάρα πολύ με δημοσιογράφους και γνωρίζω ότι η δημοσιογραφία είναι μια συντεταγμένη διαδικασία που θέλει χρόνο, έρευνα κλπ. Ο μέσος πολίτης δεν έχει την απαραίτητη 'παιδεία' να κάνει ακριβώς το ίδιο. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι δε 'νομιμοποιείται' να διακινεί την πληροφορία με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, να ελέγχει την εξουσία και ταυτόχρονα να ελέγχει και τα ίδια τα ΜΜΕ».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Την τελευταία δεκαετία η εικόνα της παρακμής του αποτυπωνόταν αποσπασματικά και όχι με την ίδια έκταση από τα παραδοσιακά μέσα (πολύ λιγότερο από την τηλεόραση, περισσότερο από τις εφημερίδες). Ωστόσο, ορισμένοι bloggers και κάποιες ανεξάρτητες κινήσεις πολιτών, φρόντισαν να ενισχύσουν το ζήτημα και να αναδείξουν ακόμη περισσότερο τα προβλήματα. Μερικοί μάλιστα πέρασαν και στην πράξη. O blogger Athensville, κατά κόσμον Τάσος Χαλικιόπουλος, (ο ένας εκ των δύο ιδρυτών των Atenistas), μιλά χωρίς περιστροφές: «Τα τελευταία χρόνια έβλεπα 'εγκληματικές' εικόνες (αστέγους, ναρκομανείς) και αντιλαμβανόμουν ότι ελάχιστοι είχαν συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος. Ήταν εξωφρενικό να μην ασχολείσαι σοβαρά με το ιστορικό κέντρο της Αθήνας, της χώρας. Έβλεπα ό,τι έβλεπε ο δήμαρχος (σ.σ.: η προηγούμενη δημοτική αρχή Κακλαμάνη) και δυστυχώς δε γινόταν τίποτα».
«Θεωρείς ότι λειτούργησες σαν δημοσιογράφος;», τον ρωτάμε.
«Νομίζω ότι το Athensville πέτυχε ακριβώς γι' αυτό, διότι ήταν δημοσιογραφικού περιεχομένου. Έκανα την πόλη 'πρωταγωνίστρια' στο blog μου, κοίταξα κατάματα τα προβλήματά της, πήγα σε μέρη δεν 'έπρεπε' να πάω, πήρα φωτογραφίες εκεί που δεν πήγε άλλος».
Φωτογραφίες, κείμενα, βίντεο και πρωτογενές υλικό. Στοιχεία που εκθέτουν περιστατικά κυβερνητικής αυθαιρεσίας και δημιουργούν γύρω από αυτά δημοσιότητα. Πολλά βίντεο που κυκλοφόρησαν διαδικτυακά, μεταξύ άλλων και στο blοg των Σχολιαστών Χωρίς Σύνορα, κατήγγειλαν την παρουσία και δράση «μυστικών» αστυνομικών κατά τη διάρκεια της πανεργατικής απεργίας, στις 15 Δεκεμβρίου. Την ίδια στιγμή, δεκάδες μαρτυρίες έδωσαν (και θα δίνουν στο εξής) πιο σφαιρική εικόνα για το γίνεται στους δρόμους των πόλεων. Η αναπαραγωγή και η έκταση που πήρε διαδικτυακά ο ξυλοδαρμός του φωτορεπόρτερ Μάριου Λώλου, προέδρου της Ένωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδος, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

«Όταν υπάρχει ένα τέτοιο γεγονός καταγεγραμμένο, δεν γίνεται με κανέναν τρόπο να το αποσιωπήσεις», λέει σχετικά ο Στράτος Σαφιολέας. «Στην εποχή των new media, είναι αδύνατο για έναν πολιτικό να μην απαντήσει σε τέτοια περιστατικά. Αν δεν το κάνει, θα εγκαλείται συνέχεια από τους πολίτες˙ μπορεί να περνάει ο καιρός, ωστόσο, θα του το υπενθυμίζουν συνέχεια, δεν μπορεί να 'κλείσει' τα μάτια».
«Το 'κλειδί' είναι ο συντονισμός», σχολιάζει στο kathimerini.gr o Aχιλλέας Πληθάρας, εργαζόμενος σε Μη Κυβερνητική Οργάνωση αλλά και blogger που τον διαβάζει κανείς στο
http://ypokeimena.blogspot.com. «Αν μια ομάδα bloggers με επιρροή ασχοληθεί με το ίδιο ζήτημα επισταμένα ή αρκετοί χρήστες στο twitter επιμείνουν, δημιουργείται αναπόφευκτα ένας μοχλός πίεσης».
Ποτέ άλλοτε ίσως, η πολιτική και οικονομική εξουσία δεν είχε ν' αντιμετωπίσει ένα ισχυρό (στα όρια του ακτιβισμού) δημοσιογραφικό μοντέλο˙ πρόκειται, ενδεχομένως, για το πιο ελπιδοφόρο «άνοιγμα» του επαγγέλματος. Ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος των κατ' επάγγελμα δημοσιογράφων; Οι «πολίτες-δημοσιογράφοι» έχουν άποψη και μάλιστα συναδελφική.
«Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει με τον Τύπο τον τελευταίο καιρό, είναι η 'αρχή του τέλους'», λέει ο Μenacius αλλά διευκρινίζει: «Θα βρείτε άλλους τρόπους να δημοσιογραφείτε. Πιθανώς, θα δώσετε μεγαλύτερο βάρος στην έρευνα, με αξιοπιστία και εντιμότητα. Μέχρι τότε όμως η παραδοσιακή δημοσιογραφία χρειάζεται να αλλάξει, να απεμπλακεί από τις εξαρτήσεις της».
Ο Α. Πληθάρας συμφωνεί και κάνει λόγο για επιστροφή του ρεπορτάζ με τεκμηρίωση σε βάθος, όχι μόνο από δύο-τρεις πηγές. «Γιατί όχι; Είναι καιρός πια να αναδειχτεί η 'πένα' μέσα από τα 'περιτυλίγματα' των εφημερίδων. Θα μου άρεσε για παράδειγμα να διαβάζω ρεπορτάζ που είναι γραμμένο σε α' πρόσωπο˙ τουλάχιστον θα έχει την ειλικρίνεια της προσωπικής κριτικής και δεν θα 'κρύβεται' πίσω από το 'σύμφωνα με τον τάδε ή τον δείνα…».
Στη λογική του Διαδικτύου, η περιχαρακωμένη «αυθεντία» του δημοσιογράφου φαίνεται να μην έχει πια θέση. Αν κάνεις λάθος, οφείλεις να το παραδεχτείς και να ανασκευάσεις. «Πολλές φορές τα σχόλια στο blog, μου 'ανοίγουν' άλλους δρόμους», απαντά ο Athensville. «Σε οτιδήποτε κάνω 'λάθος' είμαι έτοιμος να δεχτώ τον αντίλογο», λέει χωρίς πολλή σκέψη ο Menacius.
Ενώ οι συχνές παρεμβάσεις τους στα social media, τους προσδίδουν κύρος, αυτοί οι δημοσιολόγοι δεν αποπνέουν ούτε για μια στιγμή αυταρέσκεια, προσφέρουν τη μαρτυρία τους στο πλαίσιο μιας υγιούς και συλλογικής διαδικασίας δικτύωσης. Αυτή είναι η εικόνα που σχηματίζει κανείς από τους πολίτες που δημοσιογραφούν. Και δεν είναι καθόλου άσχημη.